เดินทางสู่ “หมู่บ้านปางลาว” ชุมชนอีสานที่อพยพมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัดเชียงราย
เยี่ยมชมชุมชนที่อนุรักษ์ผ้าทอมือโบราณ ที่ต้องการส่งต่อความรู้ในการทอผ้าให้คนรุ่นใหม่ เพื่อไม่ให้วัฒนธรรมการทอผ้าหายไป และอยากให้คนในชุมชนมีรายได้ต่อเนื่องจากการขายผ้าทอมือโบราณ
ย้อนกลับไปเมื่อประมาณปี 2506-2508
ชาวบ้านจากภาคอีสานได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานในจังหวัดเชียงราย มีทั้งคนจากจังหวัดอุดรธานี ,กาฬสินธุ์ ,บุรีรัมย์ และโคราช ได้มาลองอาศัยอยู่ก่อน หลังจากนั้นค่อยเหมารถไฟ หรือรถบรรทุกเพื่อพาญาติและลูกหลานตามมาอาศัยอยู่ด้วยกัน บางส่วนก็ขายที่ดินจากทางอีสานเพื่อมาซื้อที่ดินภาคเหนือ บางส่วนก็นำสิ่งของมาแลกที่ดิน หลังจากนั้นก็ค่อยๆถางปรับพื้นที่ เพื่อใช้ที่ดินนั้นเป็นที่อยู่อาศัยและใช้ทำมาหากิน
การทอผ้าด้วยมือ
เริ่มต้นมาจากวัฒนธรรมการทอผ้าของคนอีสาน เพราะปกติคนอีสานจะทอผ้าเองอยู่แล้ว เอาไว้ใช้สำหรับงานบุญและงานประเพณีต่างๆ แต่หลักๆคือทอผ้าไว้ใช้เอง ในสมัยนั้นผู้หญิงทุกคนต้องทอผ้าได้ ไม่ว่าจะเป็นเสื้อ ผ้าห่ม ผ้าถุง ปลอกหมอน
“ เมื่อสมัยเด็กๆเคยเห็นคุณยายปลูกฝ้ายเอง เพื่อนำมาทอผ้าไว้ใช้สำหรับเลี้ยงลูก อย่างเช่น ผูกเปลให้ลูก ทำให้เด็กรู้สึกว่านอนผ้าขาวม้าผืนนี้แล้วทำให้รู้สึกอบอุ่น ไม่สะดุ้งตื่นนอน หลับลึก แต่พอโตมาสักปีสองปี เด็กตัวใหญ่ขึ้น ก็จะมีผ้าอีกแบบหนึ่งที่เอามาทำที่นอนให้เด็กแทน เป็นผ้าที่ผืนใหญ่ขึ้น ไม่ใช่ผ้าขาวม้าแล้ว เป็นผ้าผืนใหญ่ที่สามารถเอามาห่มหรือปูโต๊ะได้ ”
ผ้าสีพื้นสมัยก่อนใช้ครามในการย้อม
“สมัยก่อนได้มีการใช้ครามย้อมผ้า มือของผู้หญิงแต่ก่อนก็เลยไม่ค่อยสวย เพราะมือเปื้อนจากการย้อมคราม นี่คือเรื่องที่รุ่นย่าและแม่เล่าให้ฟัง อย่างปลอกหมอนก็เป็นงานที่ผู้หญิงต้องทำ ซึ่งแต่ก่อนผู้หญิงทุกคนที่จะออกเรือน(แต่งงาน) ต้องทำพวกนี้เป็น เพื่อใช้สำหรับชีวิตประจำวันและที่สำคัญคือเอาไว้คารวะพ่อแม่ฝ่ายสามี หรือญาติผู้ใหญ่ฝ่ายสามี ผู้หญิงคนไหนที่ทำเครื่องเรือนพวกนี้ไม่เป็น ก็หมายถึงยังไม่พร้อมที่จะออกเรือน”
เพราะฉะนั้นคนรุ่นก่อนก็จะถูกสอนโดยรุ่นทวดให้รู้จักการทอผ้าพื้นฐาน อย่างเช่น การทอผ้าขาว ก็ใช้การทอมือ ทอฝ้าย เพื่อที่จะเอามาย้อมหรือนำมาใช้ในงานศพ เพราะในงานศพต้องมีผ้าขาวคลุมศพหรือคลุมโรง พอหมู่บ้านปางลาวอพยพมาที่เชียงราย ก็ได้นำเอาสิ่งเหล่านี้ติดตัวมาด้วย
“ ผู้หญิงทุกคนนอกจากทำไร่ทำนาแล้ว สิ่งเหล่านี้ก็ถือว่าเป็นอาชีพหลักเหมือนกัน พอช่วงหลังจากฤดูทำนา ชาวบ้านทุกคนก็จะมานั่งคิดว่าจะทำอะไร แล้วมาคุยกัน เช่น รอบนี้เราจะทำผ้าห่ม เพราะเตรียมเข้าฤดูหนาวแล้ว เพราะฉะนั้นคนรุ่นพ่อรุ่นแม่ หรือรุ่นยายจะถูกสอนต่อๆกันมา แล้วก็หัดทำมาเรื่อยๆ ส่งต่อกันมารุ่นต่อรุ่น “
กลุ่มวิสาหกิจชุมชม
แต่ก่อนจะมีการทอผ้าที่ใต้ถุนบ้านใครบ้านมัน แต่พอเริ่มมีนโยบายรัฐเข้ามา ก็เลยเป็นกลุ่มพัฒนาสตรี เร่ิมมีการรวมกลุ่มกัน มีกฏระเบียบร่วมกัน และก็ดูว่าพื้นฐานของชาวบ้านใครทำอะไรยังไงบ้าง ทอผ้าเป็นไหม หลังจากนั้นก็เริ่มมีเรื่องของงบประมาณ เรื่องของการรวมกลุ่มเข้ามา มีการส่งเสริมเรื่องการพัฒนาศักยภาพของกลุ่มสตรี พัฒนาจากการทอแบบลายดั้งเดิม เป็นการต่อยอดจากสิ่งที่เขามี หรืออาจจะมีเทคโนโลยีใหม่ๆเข้ามาเสริมเรื่องของการผสมสี การย้อม การผลิตฝ้ายและด้ายที่มันทันสมัยมากขึ้น
การส่งผลิตภัณท์ไปขาย
“ เมื่อก่อนทางหมู่บ้านจะมีกลุ่มจากทางรัฐที่มาสนับสนุนให้ชาวบ้านออกบูธ ก่อนหน้านั้นจะมีพี่ๆน้าๆที่ยังแข็งแรงรับหน้าที่นี้ แต่ปัจจุบันเริ่มไปทำงานเมืองนอกหรือไปทำอย่างอื่นแทน จึงเหลือแต่ผู้สูงอายุที่ไม่สามารถออกไปจัดบูธเองได้ เพราะไม่ใช่สิ่งที่พวกเขาคุ้นเคย ต้องไปอยู่ตรงนั้นที ตรงนี้ที ออกบูธทีละ 3 วัน 2 คืน ไหนจะเรื่องอาหารการกินที่ไม่คุ้น จากที่เมื่อก่อนทางหมู่บ้านส่งคนออกไปจัดบูธ ในปัจจุบันก็จะมีคนที่สนใจแล้วเข้ามาซื้อในหมู่บ้านแทน “
“ ก่อนหน้านี้ชุมชนก็ทำงานกับเครือข่ายหลายๆที่ เช่น มหาวิทยาลัยที่พานักศึกษาเข้ามาเรียนรู้ในชุมชนปางลาว 3วัน 2คืน หรืออาจจะมีหน่วยงานเข้ามาดูงานบ้าง เขาก็ซื้อแล้วเอาไปขายในเวทีสัมมนาด้วยส่วนหนึ่ง แต่ในพักหลังๆคนทอผ้ามีไม่ค่อยเยอะ ผ้าที่ทอก็มีน้อยลงตามไปด้วย คนรุ่นใหม่ก็สามารถทอผ้าได้ แต่ให้ความสนใจในงานพวกนี้น้อยลง และทำงานอย่างอื่นแทน น่ากังวลว่าถ้าหากหมดรุ่นนี้อาจจะไม่มีคนมาทอผ้าแบบนี้อีกต่อไปแล้วก็เป็นได้ “
